MEDIATION IN BELASTINGZAKEN IS EEN MUST

Een dringende oproep voor een wettelijke regeling voor mediation/facilitation in
belastingzaken

Arnaud Booij [1]

Belastingrecht is ingewikkeld. Burgers en bedrijven, maar ook de medewerkers van de
belastingdienst zelf, maken regelmatig fouten. Soms is men niet bewust van een fiscale
regeling die moet worden toegepast. Soms komt men ongewild en onbedoeld in een fiscaal
lastig parket. Soms denkt men er iets te gemakkelijk over en gaat men af op wat anderen in
dezelfde situatie vaak doen. Soms is men overtuigd dat men het goed doet, maar dat blijkt
dan toch niet het geval te zijn. Soms zoekt men bewust de grens op van wat wettelijk
toegestaan is en gaat men er zelfs overheen. Soms is men bewust aan het frauderen.

Voor de belastingdienst maakt niet uit wat de situatie is: de (materiële) wet moet worden
gehandhaafd.
Zoals we weten uit de toeslagenaffaire: een klein foutje kan grote gevolgen hebben. Dit
komt onder meer omdat veel wettelijke regelingen op een vaak ondoorgrondelijke manier in
elkaar grijpen. Belastingplichtigen komen in de problemen omdat belastingen worden
ingevorderd, terwijl nog niet vaststaat dat deze werkelijk verschuldigd zijn. De communicatie
met de burger laat te wensen over en de burger voelt zich in de steek gelaten. Het is
anderzijds voor de belastingdienst lastig om maatwerk te leveren. Zorgvuldigheid en
proportionaliteit is in het geding.

Naar aanleiding van de toeslagenaffaire wordt nu gesproken over “de menselijke maat” en
de toepassing van een ‘zachte’ hardheidsclausule. Immers een hardheidsclausule werkt
alleen als de individuele hardheid niet het gevolg is van de toepassing van wetgeving zoals
die door de wetgever is bedoeld. De wetgever zal zich dan duidelijker moeten uitspreken
over de bedoeling van de wet of afwijkingen van de wet moeten accepteren als de uitkomst
in het individuele geval onredelijk is.

Als bedrijven en burgers klem komen te zitten, dan zullen ze bezwaar maken, uitstel vragen,
procedures beginnen en klachten indienen. Het gaat dan niet alleen om een juridische vraag
(juiste toepassing van de wet), maar om de gevolgen van deze beslissing voor de
belastingplichtige. De burger of het bedrijf voelt zich niet gehoord en begrepen en is vaak
ten einde raad. De communicatie met de belastingdienst loopt niet altijd soepel. Dit leidt tot
boosheid en daarmee tot verdere escalatie van het geschil. Ik zie dit niet alleen gebeuren in
kleine, individuele zaken, maar bij ook bij grotere internationaal opererende bedrijven.
Er is een instrument dat kan helpen om effectief meer maatwerk te leveren en om ook in het
individuele geval disproportionele gevolgen af te wenden, dat is mediation.

Mediation kan een oplossing bieden voor dergelijke situaties. Onder leiding van een
onafhankelijke derde worden de problemen in kaart gebracht en wordt besproken wat de
belastingdienst in dit kader kan betekenen om een oplossing te vinden. De welwillende houding

van de belastingplichtige om zich aan de wet- en regelgeving te houden speelt dan
ook een rol net als de intentie van de belastingdienst om een passende oplossing te vinden.

Mediation in belastingzaken is al vanaf 2007 mogelijk. Er wordt alleen te weinig gebruikt van
gemaakt. Er zijn inmiddels vele fiscalisten als mediator (Mfn) opgeleid. Een groot aantal
daarvan is werkzaam bij de belastingdienst. De fiscale mediators zijn beschikbaar en staan te
trappelen om te helpen fiscale conflicten efficiënt op te lossen. Dat kan overigens ook door
facilitation, een wat informelere wijze van geschiloplossing dan mediation. De
belastingplichtigen worden op deze wijze echt gehoord en de belastingambtenaar kan in die
gevallen passende oplossingen vinden.

Wetgeving zou wat dat betreft kunnen helpen. Een regeling waarbij partijen bij een conflict
altijd de mogelijk krijgen om mediation/facilitation te beproeven als een van de partijen dat
zinvol vindt lijkt nodig. De belastinginspecteur beziet het probleem veelal vanuit de
technisch fiscale hoek en ziet vaak niet snel in dat mediation/facilitation zinvol kan zijn. Soms
denkt de belastingplichtige dat procederen de enige oplossing is en dan zou de inspecteur de
mediation kunnen initiëren.

Om die reden stel ik voor om niet alleen als beleid, maar ook wettelijk vast te leggen dat
belastingplichtigen het recht hebben om mediation te beproeven als aannemelijk is dat er
meer speelt dan alleen een fiscaal technische discussie. Dit zou dan in of voor de
bezwaarfase moeten gebeuren of voordat een beroepschrift wordt ingediend en kan
eventueel met het horen voor het nemen van een besluit worden gecombineerd. Dit kan
echt helpen om individuele problemen op te lossen, maar ook om systematische problemen
(zoals bij de toeslagenaffaire) te signaleren en daar oplossingen voor te vinden.

Een algemene wettelijke regeling voor mediation lijkt voorlopig niet mogelijk omdat de
betrokken belangengroeperingen niet op een lijn zitten. Een specifieke regeling voor fiscale
conflicten kan echter niet op zich laten wachten. De nood is te hoog. Ik spoor het parlement
en de wetgever daarom aan om hier spoedig werk van te maken.

Arnaud Booij
April 2021