Mediation is een methode van conflictbemiddeling waarbij een onafhankelijke en neutrale derde, de mediator, partijen begeleidt om vanuit hun werkelijke belangen in een kort tijdsbestek tot een gezamenlijk gedragen en voor ieder van hen optimale dan wel acceptabele oplossing te komen van hun onderlinge conflict.
Een cruciaal verschil met rechtspraak (arbitrage en bindend advies) is dat partijen zelf beslissen over de oplossing. Het is dus een methode van geschiloplossing ‘tussen partijen’ in plaats van ‘boven partijen’. Bij een procedure neemt de rechter de beslissing. Bij mediation houden de conflictpartijen, de belastingplichtige (en diens belastingadviseur) en de Belastingdienst, zelf de touwtjes in handen en beslissen zij uiteindelijk samen over de oplossing.
Achtergrond van dit mediation principe is dat een zelfgekozen oplossing in de praktijk houdbaarder is dan een opgelegde beslissing die door ten minste één van de partijen niet wordt gedragen. De mediator beslist noch adviseert, maar treedt op als ‘tussen partijdige’ bemiddelaar. De oplossing wordt gezocht op basis van belangen en niet op basis van juridisch gelijk. Het verschil tussen een (juridisch) standpunt en een achterliggend belang is niet altijd meteen zichtbaar, maar achter ieder standpunt zit een belang. Een standpunt is een zelf gekozen oplossing voor een onderliggend probleem. J.P Morgan stelde ooit vast: ‘There are two reasons for everything: a good reason and the real reason’. Dat laatste is waar het in een mediation om gaat en wat onderwerp van gesprek moet worden.
Omdat partijen tijdens een conflict meestal niet meer echt naar elkaar luisteren en de wederzijdse standpunten niet willen accepteren, helpt herhaling of beargumentering van het ingenomen standpunt meestal niet meer bij het vinden van een gezamenlijke oplossing. Daarom zijn bij mediation niet de posities of standpunten het uitgangspunt, maar de onderliggende wederzijdse belangen, te weten: wensen, zorgen en behoeften die tot het standpunt hebben geleid.
Standpunten zijn vaak tegenstrijdig en onverenigbaar, terwijl belangen dikwijls verenigbaar zijn, soms zelfs gelijkluidend en in een minderheid van de gevallen tegenstrijdig. Achter ieder standpunt liggen meestal één of meerdere belangen die – eenmaal bekend – de sleutel tot de effectieve oplossing kunnen vormen.
Mediation heeft de volgende kenmerken:
- Conflictoplossing door partijen zelf;
- Grote eigen inzet en inbreng van partijen;
- Professionele en gestructureerde methode onder leiding van een onafhankelijke en neutrale mediator;
- Herstel of verbetering van de communicatie;
- Kostenbesparend;
- Onderhandeling op basis van de wederzijdse belangen;
- Vrijwillige deelname door partijen;
- Vertrouwelijkheid gedurende het proces;
- Mogelijkheid van afzonderlijke gesprekken;
- De mediation begint met het ondertekenen van de mediationovereenkomst;
- De uitkomst van mediation is maatwerk;
- De partijen bepalen zelf de snelheid van de mediation; en
- De gemaakte afspraken worden neergelegd in een – niet openbare -vaststellingsovereenkomst.
Een ander belangrijk aspect is dat een mediation in korte tijd (indien nodig één dag of een paar dagen, vaak een aantal weken) kan plaatsvinden, terwijl een gerechtelijke procedure veelal een tijdrovende aangelegenheid is.
Bij mediation is voor wat betreft het eindresultaat sprake van een win-win situatie, daar waarbij de uitspraak in een procedure een winnaar en een verliezer oplevert. Daarbij staan bij de uitkomst van een gerechtelijke procedure vaak de gebeurtenissen uit het verleden centraal, terwijl bij mediation de uitkomst juist op de toekomst gericht kan zijn. Dit laatste is een zeer belangrijk voordeel van mediation, in het bijzonder als de conflictpartijen in de toekomst weer zullen moeten samenwerken of anderszins met elkaar te maken krijgen (zoals een belastingplichtige en zijn belastinginspecteur).